سیدمرتضی آوینی 20 مهر 1326 در شهر ری به دنیا آمد، در سال 1333 کلاس اول دبستان را در خمین به پایان رساند. دو سال بعد به دلیل موقعیت شغلی پدر از خمین به زنجان رفتند.

از آنجا که در زنجان مدرسه‌ای نبود بنابراین پدر وی مدرسه‌ای را دایر کرد و مرتضی توانست دوره ابتدایی را در آن مدرسه تمام کند. دبیرستان خود را هم در کرمان در رشته ریاضی پشت‌سر گذاشت.

او تحصیلات دوره ابتدایی و متوسطه خود را در سه شهر تهران و زنجان و کرمان به پایان رساند و خدمت سربازی خود را نیز در نیروی هوایی به پایان رساند و در سال 1344 وارد دانشکده هنرهای زیبایی شد.

وی در دانشگاه رشته معماری را انتخاب کرد اما او از کودکی  با هنر انس داشت؛ شعر می سرود، داستان و مقاله می نوشت و نقاشی می کرد.

او در دوران دانشجویی نسبت به مسائل روز و مسائل هنر پییگیر بود و علاقه خاصی به هنر داشت. بعد از پیروزی انقلاب رشته معماری را کنار گذاشت و به بسیج سازندگی پیوست و با شروع جنگ به همراه گروه جهادیشان به جبهه اعزام شدند و بعد از مدتی به فیلم سازی روی آورد.

شهید آوینی فیلمسازی را در اوایل پیروزی انقلاب با ساختن چند مجموعه درباره غائله گنبد (مجموعه شش روز در ترکمن صحرا)، سیل خوزستان و ظلم خوانین (مجموعه مستند خان- گزیده ها) آغاز کرد.

شهید آوینی از سال 1367 تا 1364 به همراه گروهی مجموعه مستند "روایت فتح" را آغاز کرد.ساخت مستند"روایت فتح" از عملیات خیبر شروع شد و تا عملیات مرصاد ادامه داشت.

 

شهید آوینی درباره انگیزه گروه جهاد در ساختن این مجموعه که شامل بیش از هفتاد برنامه است چنین می گوید:

«انگیزش درونی هنرمندانی که در واحد تلویزیونی جهاد سازندگی جمع آمده بودند آنها را به جبهه های دفاع مقدس می کشاند نه وظایف و تعهدات اداری. روح کارمندی نمی توانست در این عرصه منشأ فعل و اثر باشد. گروه های فیلمبرداری ما با همان انگیزه هایی که رزم آوران را به جبهه کشانده بود کار می کردند، داوطلبانه و بدون چشمداشت مالی، در کمال قناعت و شجاعت و آماده برای شهادت. اینجا عرصه ای نبود که فقط پای تکنیک یا هنر در میان باشد ... بچه های ما تا سال 1367 که به ناگزیر تسلیم سیستم های برآورد مالی و فنی تلویزیون شدیم جز حقوق ماهیانه جهاد سازندگی یا سپاه پاسداران که از هفت هزار تومان بالاتر نمی کشید، چیزی دریافت نمی کردند. نمی دانم چطور شده بود که این اواخر، یعنی سال 1366، بنیاد فارابی به یاد ما افتاده بود و نود هزار تومان به واحد تلویزیونی جهاد سازندگی هدیه کرده بود. همین مختصر را نیز بچه ها غالبا به خانواده شهدایمان هدیه کردند.»

"آوینی" روش مستندسازی‌اش را که هدف آن ظاهر کردن واقعیت بود؛"مستند اشراقی" نام گذاشت.

اواخر سال 1370 «مؤسسه فرهنگی روایت فتح» به فرمان مقام معظم رهبری تأسیس شد تا به کار فیلمسازی مستند و سینمایی درباره دفاع مقدس بپردازد و تهیه مجموعه «روایت فتح» را که بعد از پذیرش قطعنامه رها شده بود ادامه دهد. شهید آوینی و گروه فیلمبرداران روایت فتح سفر به مناطق جنگی را از سر گرفتند و طی مدتی کمتر از یک سال کار تهیه شش برنامه از مجموعه ده قسمتی «شهری در آسمان» را به پایان رساندند و مقدمات تهیه مجموعه های دیگری را درباره آبادان، سوسنگرد، هویزه و فکه تدارک دیدند. «شهری در آسمان» که به واقعه محاصره، سقوط و بازپس گیری خرمشهر می پرداخت در ماه های آخر حیات زمینی شهید آوینی از تلویزیون پخش شد، اما برنامه وی برای تکمیل این مجموعه و ساختن مجموعه های دیگر با شهادتش در روز جمعه بیستم فروردین 1372 در قتلگاه فکه ناتمام ماند.

"شهید مرتضی آوینی" روز جمعه بیستم فروردین 1372 هنگامی که برای تولید مجموعه‌ای جدید از "روایت فتح" به فکه،‌منطقه‌ عملیاتی و الفجر مقدماتی به همراه گروه رفته بود،بر اثر انفجار مین به شهادت رسید.

هرچند که فیلم‌های "روایت فتح" تا آن زمان در میان مردم مشهور بود،اما تا آن زمان کسی نمی‌دانست که سازنده آنها کیست؛چراکه در "روایت فتح" و نه در هیچ کدام در فیلم‌هایی که او کارگردانی و تدوین کرده بود ،نام عوامل عنوان نمی‌شد و" آوینی" به تصمیم خود وفادار مانده بود.

جریان این وفا داری به متن زیر باز میگردد:

«حقیر دارای فوق لیسانس معماری از دانشکده هنرهای زیبا هستم، اما کاری را که اکنون انجام می دهم نباید با تحصیلاتم مربوط دانست. حقیر هر چه آموخته ام از خارج دانشگاه است. بنده با یقین کامل می گویم که تخصص حقیق در سایه تعهد اسلامی به دست می آید و لاغیر. قبل از انقلاب بنده فیلم نمی ساخته ام، اگر چه با سینما آشنایی داشته ام. اشتغال اساسی حقیر قبل از انقلاب در ادبیات بوده است ... با شروع انقلاب تمام نوشته های خویش را- اعم از تراوشات فلسفی، داستان های کوتاه، اشعار و ... – در چند گونی ریختم و سوزاندم و تصمیم گرفتم که دیگر چیزی که «حدیث نفس» باشد ننویسم و دیگر از «خودم» سخنی به میان نیاورم ... سعی کردم که «خودم» را از میان بردارم تا هر چه هست خدا باشد، و خدا را شکر بر این تصمیم وفادار مانده ام. البته آنچه که انسان می نویسد همیشه تراوشات درونی خود اوست؛ همه هنرها اینچنین هستند. کسی هم که فیلم می سازد، اثرش تراوشات درونی خود اوست، اما اگر انسان خود را در خدا فانی کند، آنگاه این خداست که در آثار او جلوه گر می شود. حقیر اینچنین ادعایی ندارم، ولی سعیم بر این بوده است.»

و به این صورت بود که شهید مرتضی آوینی تصمیم گرفته بود که دیگر چیزی که حدیث نفس باشد ننویسد و دیگر از خودش سخنی به بیان نیاورد.

پیکر شهید سید مرتضی آوینی ۲۲ فروردین با حضور مقام معظم رهبری و هنرمندان و نویسندگان تشییع و در گلزار شهدای بهشت زهرا (س) به خاک سپرده شد.

« برای شادی روح همه شهیدان صلواتی ختم کنیم »

آثار شهید مرتضی آوینی

آثار معروف شهید آوینی

•     آوینی، سید‌مرتضی (۱۳۷۴). روایت محرم. تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی.
•     آوینی، سید‌مرتضی (۱۳۷۶). گنجینه آسمانی (متن گفتارهای مجموعه مستند روایت فتح). تهران: کانون فرهنگی هنری ایثارگران و موسسه فرهنگی روایت فتح.
•     آوینی، سید‌مرتضی (۱۳۷۶). توسعه و مبانی تمدن غرب. تهران: ساقی.
•     آوینی، سید‌مرتضی (۱۳۷۷). آینه جادو (جلد ۱: مقالات سینمایی). تهران: ساقی.
•     آوینی، سید‌مرتضی (۱۳۷۷). آینه جادو (جلد ۲: نقدهای سینمایی). تهران: ساقی.
•     آوینی، سید‌مرتضی (۱۳۷۸). آغازی بر یک پایان. تهران: ساقی.
•     آوینی، سید‌مرتضی (۱۳۷۸).‌ آینه جادو (جلد ۳: گفتگوها، سخنرانی‌ها و مقالات سینمایی). تهران: ساقی.
•     آوینی، سید‌مرتضی (۱۳۷۸). امام (ره) و حیات باطنی انسان. تهران: روایت فتح.‏
•     آوینی، سید‌مرتضی (۱۳۷۸). فردایی دیگر (مجموعه مقالات‏). تهران: برگ.
•     آوینی، سید‌مرتضی (۱۳۷۹). حلزون‌های خانه به‌دوش. تهران: ساقی.
•     آوینی، سید‌مرتضی (۱۳۷۹). رستاخیز جان. تهران: ساقی.
•     آوینی، سید‌مرتضی (۱۳۷۹). فتح خون‏ (روایت محرم‏). تهران: ساقی.
•     آوینی، سید‌مرتضی (۱۳۷۹). یک تجربه‌ماندگار (روایت فتح به روایت شهید سیدمرتضی آوینی). ‌ تهران: روایت فتح.
•     آوینی، سید‌مرتضی (۱۳۸۰). با من سخن بگو دوکوهه‏ (گفتار متن برنامه روایت فتح‏). تهران: روایت فتح.
•     آوینی، سید‌مرتضی (۱۳۸۰). مرکز آسمان‏. تهران: روایت فتح‏.
•     آوینی، سید‌مرتضی (۱۳۸۲). حکومت فرزانگان‏ (مروری بر مبانی حاکمیت سیاسی در اسلام). تهران: موسسه فرهنگی هنری شهید آوینی و نشر غنچه.
•     آوینی، سید‌مرتضی (۱۳۸۴). سفر به سرزمین نور. تهران: روایت فتح.
•     آوینی، سید‌مرتضی (۱۳۸۴). شهری در آسمان. تهران:‏ روایت فتح.
•     آوینی، سید‌مرتضی (۱۳۸۴). نسیم حیات‏ (گفتار متن فیلم‏های مستند). تهران: ساقی.

فیلم‌شناسی

•     شش روز در ترکمن صحرا
•     سیل خوزستان
•     خان گزیده‌ها
•     حقیقت
•     با دکتر جهاد در بشاگرد
•     هفت قصه از بلوچستان
•     با تیپ المهدی در محور رأس البیشه
•     شیر مردان خدا! کرب‌وبلا در انتظار است
•     روایت فتح
•     شهری در آسمان

کتاب‌شناسی

•     هرآنکه جز خود
•     آئینه جادو
•     توسعه و مبانی تمدن غرب
•     گنجینه آسمانی
•     یک تجربه ماندگار
•     فردایی دیگر
•     حلزون‌های خانه به دوش
•     رستاخیز جان
•     آغازی بر یک پایان
•     فتح خون
•     امام و حیات باطنی انسان
•     با من سخن بگو دوکوهه
•     مرکز آسمان
•     نسیم حیات
•     سفر به سرزمین نور
•     انفطار صورت (در باب مبانی نظری هنر)
  

نا گفته نماند که وی همچنین آثار منتشر نشده‌ای در حوزهٔ ادبیات دارد.